Panorama dawnego Lwowa

Panorama plastyczna dawnego Lwowa jest to unikatowa makieta przedstawiająca widok miasta w obrębie fortyfikacji (wraz z niewielkimi przyległościami) w latach 1772-75. Została wykonana w latach 1929-1946 przez zespół ponad 20 architektów pracujących z inspiracji i pod kierunkiem inż. Janusza Witwickiego - architekta i historyka sztuki. Pomysł wykonania makiety nasunął mu się podczas zwiedzania wystawy Wystawy Kolonialnej w Paryżu, gdzie pokazano po raz pierwszy kolekcję makiet miast francuskich, jakie powstawały od XVII wieku, jako dokumentacja techniczna do prac fortyfikacyjnych prowadzonych na polecenie Ludwika XIV. 

Na makiecie dawnego Lwowa o wymiarach 4m x 2,6 m zobaczymy w skali 1:200 około 400 staromiejskich budowli, w tym ratusz, kamienice i świątynie, wieże i fortyfikacje. Modele najważniejszych obiektów wykonał osobiście Janusz Witwicki przy użyciu ogólnie dostępnych, niewyszukanych materiałów modelarskich. Zachwycający efekt, jaki osiągnął, jest wynikiem tysięcy godzin poświęconych pracom badawczym i przygotowawczym (autor projektu osobiście studiował źródła, przeprowadzał pomiary ukształtowania terenu miasta, sporządzał dokumentację rysunkową obiektów i rzuty zabudowy), a także modelarskiej pomysłowości (pieczołowicie odtworzono najdrobniejsze szczegóły i kolorystykę budynków, ciekawie dobrano materiały - wodę w fosie imituje srebrzysta folia, drzewa wykonano z miedzianych drucików, okna ze stolarką i balustrady wycięto z metalowej folii, ostateczny wizualny efekt wiekowości osiągnięto, poddając poszczególne elementy działaniu warunków atmosferycznych i środków chemicznych).

Makieta wyposażona jest w system oświetleniowy także zaprojektowany przez Witwickiego, ale zainstalowany dopiero podczas prac konserwatorskich w 2014 roku. To nie tylko oświetlenie domów i ulic, ale także zewnętrzna iluminację, dzięki której oglądamy dawny Lwów w promieniach wschodzącego słońca, w południe, przy zachodzie słońca oraz w świetle księżyca.

Wystawa ma multimedialną oprawę, dzięki której zwiedzający mogą poznać dramatyczne dzieje makiety i jej twórcy. Do prac nad panoramą dostał od miasta lokal, a na resztę zarobił swoimi projektami. Początkowo makieta miała kształt koła o średnicy 15 m, otoczonego wałami z bastionami. Dopiero potem wypełniono środek modelami budowli. Wojna (mimo trzykrotnego aresztowania Witwickiego przez najeźdzców radzieckich i niemieckich) nie przerwała prac. Kiedy nadszedł moment przesiedlenia polskich mieszkańców Lwowa, gotowych było około 350 obiektów. Władze sowieckie nie chciały wypuścić cennego dzieła, proponując autorowi profesurę we Lwowie lub gdziekolwiek zechce. Witwicki interweniował u Nikity Chruszczowa, ówczesnego przywódcy Ukrainy i uzyskał zgodę na wyjazd do Warszawy z panoramą. Gdy wszystko było juz zapakowane i gotowe do ekspatriacji, w niewyjaśnionych okolicznościach Witwicki został skrytobójczo zamordowany przez NKWD w lipcu 1946 roku. Makietę przewiozła do Polski jego żona i ukrywała początkowo w Warszawie, a poźniej we Wrocławiu do 1989 roku w obawie przed reżimową władzą. W tym czasie zginęło kilka cennych obiektów.

Makietę udostępniono po raz pierwszy zwiedzającym w latach 90. XX wieku w okaleczonym stanie i na krótki okres Muzeum Miejskim w Rynku. Ale dopiero po przekazaniu jej przez rodzinę Witwickiego Zakładowi Narodowemu im. Ossolińskich w 2006 roku rozpoczęło się jej nowe życie. Dzięki staraniom stryjecznego brata Janusza - Michała Witwickiego - plastyczna panorama Lwowa została wpisana na listę dóbr kultury narodowej, a od 2014 roku, dzięki dofinansowaniu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego kończono prace konserwatorskie i rekonstrukcyjne oraz przygotowano makietę do wyeksponowania.
Uroczyste otwarcie stałej wystawy w Hali Stulecia miało miejsce 24 września 2015 roku. Uczestniczyły w nim córki Witwickiego - Zofia Zakrzewska i Anna Kubicka - oraz jego wnuczka - Ewa Chrzanowska-Parsons.

_{Wykorzystane w tekście zdjęcia pochodzą ze strony organizatora wystawy.}