Muzeum Przyrodnicze UWr

Świat roślin
Wystawa pokazuje przedstawicieli flory wszystkich regionów geograficznych kuli ziemskiej. Jest to jedyna w Polsce tak dużych rozmiarów stała wystawa botaniczna i w całości opiera się na zbiorach z Zielnika Muzeum Przyrodniczego UWr. Prezentowanych jest na niej prawie 500 gatunków roślin należących do wszystkich grup systematycznych, uporządkowanych zgodnie z systemem proponowanym przez Szweykowskich. Zróżnicowanie świata roślinnego pokazano poczynając od wybranych grup glonów poprzez grzyby, porosty, mszaki, rośliny nagozalążkowe i okrytozalążkowe, aż do jednoliściennych. Każda rodzina roślin okrytozalążkowych uzupełniona jest barwną planszą ze schematem kwiatu. Do najcenniejszych obiektów można zaliczyć kolekcję szyszek nagozalążkowych, pień Welwitschia mirabilis, kłodzinę sagowca oraz kolekcję palm (m.in. owoc lodoicji seszelskiej). Obok wielu eksponatów zwiedzający znajdzie także numer, któremu odpowiada zwięzłe objaśnienie w przewodniku do wystawy opracowanym przez dr Wandę Stojanowską. Objaśnienie to zawiera podstawowe informacje z zakresu morfologii i systematyki oraz liczne ciekawostki i informacje uzupełniające.

Świat zwierząt
W największej, zabytkowej sali pokazano ponad 1500 eksponatów. Zadaniem wystawy ilustrującej różnorodność świata zwierząt jest edukacja i zwrócenie uwagi na piękno przyrody. Ekspozycja utrzymana jest w układzie systematycznym. Najliczniej reprezentowane są ptaki, muszle mięczaków oraz owady. Na wystawie pokazano 448 gatunków ptaków, reprezentujących 137 rodzin, a więc większość żyjących obecnie na Ziemi, począwszy od wielkich strusi, po najmniejszych przedstawicieli tej grupy, tj. kolibry. Wśród wystawionych okazów można obejrzeć 5 gatunków już wymarłych (alka olbrzymia, gołąb wędrowny, papuga karolińska, czajka czarnoskrzydła oraz kurobród różnodzioby) oraz gatunki, które na wolności już niemal wyginęły (ara modra, kakapo, kakadu filipińska, szczudłak czarny, kulik cienkodzioby, hawajka żółtogłowa, bławatniczek). Spośród bardziej egzotycznych gatunków zobaczyć można kiwi, pingwiny oraz grupę ptaków rajskich. Do najciekawszych okazów innych zwierząt należą: wymarły drapieżny torbacz - wilk workowaty i przedstawiciele stekowców - dziobak oraz kolczatka. Można też obejrzeć 17 przedstawicieli naczelnych, od maleńkiej sifaki, poprzez lemura katta, na wielkim orangutanie kończąc. Inne ciekawe ssaki to rudawka wielka, mrówkojad, niedźwiedź wargacz, panda mała i nosorożec zwyczajny. Z mięczaków szczególnie warte obejrzenia są: przydacznica (największy małż świata) i perłopławy, muszla łodzika (jednego z niewielu współczesnych oskorupionych głowonogów), samica żeglarka z "muszlą", która nie jest odpowiednikiem muszli innych mięczaków, oraz piękne, różnorodne i poszukiwane przez kolekcjonerów muszle takich morskich ślimaków, jak porcelanki, rozkolce i stożki. Wśród pokazanych na wystawie owadów szczególnie liczne są chrząszcze i motyle, z wieloma okazami barwnych, egzotycznych gatunków.

Owady i człowiek
Wystawa przedstawia relacje między człowiekiem a owadami, uzupełnione o wybrane zagadnienia i zjawiska charakterystyczne dla tych zwierząt. Jeden z działów wystawy poświęcony jest gatunkom szkodliwym z punktu widzenia człowieka. Należą do nich: szkodniki upraw (chrząszcze, motyle i błonkówki, muchówki czy prostoskrzydłe), szkodniki magazynowe (owady żywiące się produktami spożywczymi i tekstylnymi naturalnego pochodzenia), gatunki krwiopijne, przenoszące choroby, zwłaszcza w krajach tropikalnych. Drugi dział wystawy jest poświęcony owadom pożytecznym. Wiele gatunków drapieżnych i pasożytniczych to sprzymierzeńcy człowieka w walce ze szkodnikami roślin. Ogromna liczba gatunków padlinożernych i koprofagicznych, chrząszczy czy muchówek, uczestniczy w przyrodzie w przetwarzaniu substancji organicznych. Nie mniej liczna rzesza błonkówek, muchówek, czy motyli zapyla kwiaty roślin uprawnych. Niektóre gatunki owadów wykorzystywane są przez człowieka bezpośrednio. Oprócz powszechnie znanej pszczoły miodnej i jedwabnika morwowego należą do nich m.in. dostarczające szelaku, naturalnych barwników lub garbników: czerwiec, czerwiec polski, koszenila i niektóre błonkówki. Trzeci dział przedstawia wybrane zagadnienia entomologii – przystosowania, sposoby życia, rozmiary i ubarwienie. Szczególnie niezwykłe jest zjawisko regularnych wędrówek owadów. Masowych przelotów dokonują niektóre motyle, ważki, szarańczaki, niektóre muchówki, chrząszcze i błonkówki. Owady posiadają wiele interesujących cech. Jedną z najbardziej rzucających się w oczy cech owadów jest ich wspaniałe ubarwienie. Szczególnie podziwiane barwy dziennych motyli i chrząszczy wywołane są najczęściej załamaniem światła przechodzącego przez odpowiednio ukształtowaną, zewnętrzną warstwę chityny. Często uczestniczą w tym łuski pokrywające różne części ciała owada. Rzadziej ubarwienie wywołane jest obecnością barwników. Kształt i wzory na ciele owadów mają często charakter kryptyczny (maskujący) lub przeciwnie - odstraszający napastnika. Inne owady upodabniają się barwą do gatunków trujących lub zaopatrzonych w groźną broń, np. żądło, i dzięki temu omijanych przez drapieżniki. Zjawisko to nosi nazwę mimikry i jest bardzo powszechne wśród owadów. Inną ciekawą i częstą cechą tych zwierząt jest dymorfizm. Najczęściej związany jest on z płcią. Czasami różnice w wyglądzie samca i samicy są tak duże, że trudno uwierzyć, iż należą one do tego samego gatunku. Niekiedy dymorfizm ma charakter sezonowy, a różnice występują między kolejnymi generacjami. Przykładem jest pospolity u nas motyl rusałka kratnik, którego pokolenie wiosenne bardzo różni się ubarwieniem od pokolenia letniego.

Układ kostny kręgowców
Wystawa poświęcona układowi kostnemu kręgowców ilustruje zależności między budową i funkcjonowaniem szkieletu. Wśród 66 przedstawionych okazów znajdują się szkielety zwierząt związanych ze środowiskiem wodnym - ryby chrzęstnoszkieletowe i kostnoszkieletowe oraz ssaki morskie. Można tu obejrzeć szkielet największego wieloryba - płetwala błękitnego oraz mniejszego sejwala. Są to jedyne w Polsce wystawione kompletne szkielety tych gatunków. Nie lada ciekawostką jest kompletny szkielet wymarłego jelenia olbrzymiego - to wśród parzystokopytnych. Spośród nieparzystokopytnych wymienić można szkielety m.in. nosorożca zwyczajnego i indyjskiego oraz słonia indyjskiego. Poza tym prezentowane są szkielety szczerbaków: mrówkojada oraz nadrzewnego leniwca. Wystawa pokazuje również przykłady szkieletów naczelnych. Spośród drapieżnych wystawiono szkielet pantery i niedźwiedzia polarnego. Poza szkieletami ssaków pokazane są również szkielety gadów (m.in. krokodyla nilowego, anakondy czy żółwia lamparciego). Ciekawą część wystawy stanowi ekspozycja czaszek m.in. hipopotama, babirussy czy morsa oraz kolekcja czaszek naczelnych (od lemura do szympansa) uzupełniona o schemat dróg rozwoju człekokształtnych z modelami czaszek przodków człowieka.

Muzeum Przyrodnicze UWr powstało z połączenia dawnych muzeów zoologicznego, botanicznego oraz zielnika (herbarium). Muzeum Zoologiczne powstało z inicjatywy prof. Johanna Ludwiga Christiana Gravenhorsta w 1814, wkrótce po założeniu świeckiego Uniwersytetu Wrocławskiego. Od samego początku gromadziło zbiory dla potrzeb nauki, dydaktyki i ogólnie dostępnych wystaw. Pierwotnie mieściło się w gmachu głównym Uniwersytetu przy pl. Uniwersyteckim. Do obecnego budynku, zbudowanego specjalnie dla Muzeum, zbiory zostały przeniesione w 1904. W czasie II wojny światowej, podczas oblężenia Festung Breslau, gmach został zbombardowany. Ze zniszczeń wojennych ocalało około 50% zbiorów naukowych. Po wojnie muzeum zostało przejęte przez polskie władze uniwersyteckie. Zabezpieczanie zachowanych kolekcji odbywało się pod kierownictwem prof. Kazimierza Sembrata, pierwszego kustosza doc. Jana Kinela oraz doc. Zofii Kozikowskiej. Budynek został wyremontowany, częściowo przebudowany, a zbiory zabezpieczone. Modernizacja budynku, reorganizacja zbiorów i organizacja pierwszych wystaw odbywały się pod nadzorem prof. Władysława Rydzewskiego, którego imieniem Muzeum zostało nazwane. Zbiory botaniczne zaczęto tworzyć najpierw jako zielnik przy ogrodzie botanicznym w 1821 z inicjatywy Ludolpha Christiana Treviranusa. Później staraniem prof. Heinricha Roberta Goepperta powstało Muzeum Botaniczne. Podczas II wojny światowej utracono ok. 60% kolekcji. To, co przetrwało w różnych miejscach ponownie połączono w jeden zielnik i zabezpieczono w odbudowanym budynku przy ul. Kanonia 6. Obecnie zielnik znajduje się w nowym budynku przy ulicy Mieszka. Do kolekcji włączono również Herbarium Silesiacum, przed wojną należące do Schlesische Gesellschaft für Vaterländische Kultur. Prace katalogowe i zabezpieczeniowe oraz nowy układ okazów zostały zapoczątkowane przez prof. Krzysztofa Rostańskiego, najbardziej zasłużoną osobę w powojennej historii tego zbioru. Efektem pracy naukowej pracowników Muzeum Przyrodniczego są również liczne publikacje w cenionych czasopismach naukowych polskich i zagranicznych oraz liczne monografie z zakresu entomologii, ornitologii, malakologii, ichtiologii i botaniki. W 1975 została utworzona biblioteka. W dużej części powstała ona z księgozbioru pochodzącego z wymiany za wydawane przez prof. Rydzewskiego czasopismo ornitologiczne „The Ring” . Dzięki tej wymianie i depozytowi Polskiego Towarzystwa Zoologicznego biblioteka Muzeum zyskała rangę największej biblioteki ornitologicznej w Europie Środkowej. O wyjątkowym charakterze biblioteki decyduje zbiór ponad 600 tytułów czasopism - około 11 500 voluminów czasopism (w większości ornitologicznych). Biblioteka mieści się w budynku Herbarium przy ul. Sienkiewicza 5. We wrocławskim Muzeum Przyrodniczym zasoby muzealne gromadzone są od 1811 roku. Pracownicy Muzeum zbierają materiały zoologiczne i botaniczne przede wszystkim podczas prowadzonych naukowych badań terenowych oraz przez organizowanie wypraw naukowych do różnych części świata. Część materiałów Muzeum kupuje. Są to zwykle kolekcje określonych grup zwierzęcych czy roślinnych gromadzone czasem przez całe życie zbieracza - uczonego lub hobbysty, który jest bardzo dobrym specjalistą w danej dziedzinie. Zbiory powiększają się także dzięki darowiznom oraz wymianie materiałów między muzeami i zbieraczami. Głównym zadaniem wszystkich muzeów przyrodniczych jest gromadzenie materiałów. Specyfika tych muzeów polega na tym, że okazy, zaraz po ich zebraniu, muszą być odpowiednio preparowane i zakonserwowane przy użyciu różnych skomplikowanych metod. Okazy te są stale narażone na szkodliwe działanie bakterii, grzybów i owadów. Zbiory przyrodnicze wymagają zatem nieustannej opieki i konserwacji.