Legendre tak nie wyglądał

Adrien-Marie Legendre [czyt. adri'ę ma'ri le'żądr] był znanym francuskim matematykiem, żyjącym w latach 1752-1833. Zajmował się fizyką, statystyką, teorią liczb, algebrą abstrakcyjną i analizą matematyczną. Jego nazwisko pojawiło się na liście 72 nazwisk na wieży Eiffla. I choć nie były to czasy bardzo odległe, nie wiadomo właściwie, jak wyglądał.

Większość źródeł (i to poważnych, np. encyklopedia Britannica oraz znane podręczniki historii matematyki Sruika lub Evesa) od 100 lat jako portret tego matematyka zamieszczała podobiznę Louisa Legendre’a - niewykształconego paryskiego rzeźnika, który w czasie rewolucji francuskiej 1789 roku stał się znanym politykiem - urodzonego w tym samym roku, ale niespokrewnionego z Legendrem - matematykiem. W niektórych źródłach dokonano już stosownej korekty.

Na Portalu WPM jako pierwsi w Polsce (jeszcze w 2007 roku) zdementowaliśmy fałszywe doniesienia o wizerunku matematyka. Pierwotnego odkrycia pomyłki dokonała w 2005 roku grupa studentów ze Starsburga, doszukując się zadziwiającego podobieństwa między powszechnie używanym portretem matematyka, a jedną z postaci na litografii wykonanej przez Françoisa Séraphina Delpecha przedstawiającej portret zbiorowy stronnictwa "Góra" (byli to radykalni zwolennicy klubu jakobinów zajmujący w Konwencie Narodowym górne ławy - skąd wywodzi się ich nazwa).

Jak mogło dojść do tak fatalnej pomyłki?  Otóż w zbiorze litografii Delpecha zawierającym portrety znanych osób z czasów rewolucji francuskiej (Iconographie des contemporains depuis) znajdują się wizerunki czterech matematyków, którzy byli jednocześnie znanymi politykami swoich czasów: Josepha Lagrange'a, Gasparda Monge'a, Lazare'a Carnota i Jaena Antoine'a de Condorcet.  Najwyraźniej ktoś, przeglądając zbiór Delpecha, uznał zamieszczonego tam Legendre'a za współczesnego pozostałym matematyka. Nie wykazał się przy tym nalezytą starannością i nie zajrzał do zamieszczonego na końcu indeksu nazwisk, w którym podano daty życia sportretowanych osób.

Po odkryciu powielanego przez stulecie błędu rozpoczęły się gorączkowe poszukiwania właściwego portetu Legendre'a. Nie były one łatwe, gdyż matematyk nie dbał o rozgłos, unikał portretowania i twierdził, że to jego prace powinny mówić o nim.

Na szczęście w bibliotece Instytutu Francuskiego w Paryżu zachował się szkicownik Juliena Léopolda Boilly (1796-1874) z 1820 roku, zawierający 73 karykatury ówczesnych członków Instytutu (Album de 73 portraits-charge aquarellés des membres de l'Institut de France). Na jednej z jego kart znajduje się wspólny portret dwóch francuskich matematyków: Adriena-Marie Legendre'a oraz Jeana Baptiste'a Fouriera (głowy namalowano kolorowymi akwarelami, reszta postaci jest naszkicowana ołówkiem). Zachował się też portret Legendra tego samego autora, namalowany pastelami.

Kliknij, aby powiększyć rysunek.

Wydaje się, że te dwie karykatury są jedynymi zachowanymi do dziś portretami wielkiego matematyka.   

Literatura:

• Peter Deuren, Changing Faces: The Mistaken Portrait of Legendre, "Notices of the AMS" 2009, t. 56, nr 11
• Hovard Eves, An Introduction to the History of Mathematics, Saunders, Philadelphia 1983
• Dirk Struik, A Concise History od Mathematics, Dover, New York 1948
• www.photo.rmn.fr (>recherche >Boilly)  

Wiele lat póżniej podobna historia przydarzyła się wrocławskiemu matematykowi Edwardowi Piegatowi, o czym przeczytasz w artykule Piegat tak nie wyglądał.